Emil von Behring – stażysta w Twierdzy Poznań i początki jego pracy naukowej

 Emil von Behring – resident in Festung Posen and his early research

 

Abstract

 

  In 19th century Poznań attracted eminent individuals. Emil von Behring, Nobel prize winner was among them. In Poznań he started his very first scientific work, which was not directly associated with further investigations. However, “Poznań period”  revealed typical features of his own research. Behring’s first ever papers were afiliated to Great Dutchy of Poznań and were already representative for his further work.

 

    Rozbiory Polski spowodowały, że Poznań i Wielkopolska znalazły się w 1793 roku pod administracją pruską. W następstwie decyzji Kongresu Wiedeńskiego ziemie Wielkopolski zlokalizowano w obrębie granic pruskich i nadano im nazwę Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Jako jego stolica leżąca na strategivcznej drodze do Rosji Poznań stał się twierdzą. Zaczątki planów pruskich fortyfikacji w mieście, pochodzące od ich promotora – szefa Sztabu Generalnego, Karla von Grolmana, powstały w 1817 roku. Dalszymi pracami, które zakończyły się w 1869 roku zajmowali się major Johann von Brese i kapitan Moritz von Prittwitz (Biesiadka i wsp., 2006) (Rycina 1).  Liczebność stacjonujących w Poznaniu wojsk pruskich wzrastała stopniowo od 4 210 w 1848 roku do 5 600 w 1896 (Biesiadka i wsp., 2006). W Poznaniu mieściło się Główne Dowództwo 5 Korpusu Armijnego (Wilhelmstrasse 11) (Rycina 2), Komendantura (Wilhelms-Platz 14a), sztaby m.in. 10. Dywizji Piechoty, 19. i 20. Brygady Piechoty, 10. Brygady Kawalerii, 2. Przybocznego Pułku Huzarów, Dyrekcja Budowy Twierdzy (Kannonenplatz 1), Intendentura 5 Armii (Wallstrasse 1) i Zarząd Lazaretu Garnizonowego (Königstrasse 3 – 5) (Oehlschlaeger, 1866). Dane te wskazują na istotne znaczenie Poznania w strukturach administracji pruskiej. Tak znaczne siły wojskowe wymagały oczywiście zaplecza medycznego. Szpital garnizonowy mieścił się początkowo w klasztorze Karmelitów Bosych, a później przeniesiono go do zbudowanego w latach 1850 – 1853 budynku przy obecnej ulicy Libelta (współcześnie – siedziba Dowództwa Wojsk Lotniczych) (Biesiadka i wsp., 2006).

Rycina 1. Plan Twierdzy Poznań opracowany przez Moritza von Prittwitz (Prittwitz, 1836).

 

               

Rycina 2.  Budynek Dowództwa V Korpusu Armijnego (Kanonnenplatz – obecnie ul. Solna).

      W Twierdzy Poznań odbywał swój staż odbywał późniejszy laureat Nagrody Nobla – Emil von Behring (1854 – 1917) (Rycina 3). Niemiecki bakteriolog i ojciec immunologii urodził się 15 marca 1854 w Ławicach (Hansdorf) w Prusach Wschodnich. Był piątym z dwunastki dzieci Augusta Georga von Behringa nauczyciela z okręgu Rosenberg. Ojciec życzył sobie by syn kontynuował rodzinną tradycję i został nauczycielem. Pastor z pobliskiego Raudnitz dostrzegał z kolei duchowe walory młodego Emila i przygotowując go do nauki w gimnazjum w Hohenstein miał nadzieję, że jego uczeń zostanie duchownym. Po zdaniu matury w 1874 roku Emil von Behring nie zamierzał podążyć drogą zawodową ojca, ani spełnić oczekiwań pastora. Wybrał bowiem medycynę jako dziedzinę swej przyszłej aktywności zawodowej. Dnia 2 października 1874 roku dostał się do Medyczno – Chirurgicznego Instytutu Fryderyka Wilhelma w Berlinie. Absolwenci uczelni, których kształcenie odbywało się na koszt państwa byli zobowiązani spłacić ten dług służąc jako lekarze wojskowi. Emila von Behringa skierowano  do Poznania, gdzie służył w 2. Przybocznym Pułku Huzarów. Pracował tu w laboratorium  rolniczej stacji badawczej pod kierownictwem dr Eugena Wildta, który w Poznaniu znany jest z tego, że w 1888 roku otworzył aptekę przy popularnie zwanej „Apothekenstrasse” (obecnie apteka „Pod Gwiazdą” – ul. Kraszewskiego 12).  

                                  

Rycina 3.  Emil von Behring (1854 – 1917).

     Jako lekarz wojskowy Behring zetknął się zakażeniami, a szczególnie z błonicą i dostrzegł ograniczenia ówczesnej medycyny w walce z tą chorobą. W Poznaniu rozpoczął badania, które zaowocowały pierwszymi publikacjami (Behring 1892 a, b, c). Poświęcone one były jodoformowi, zwraca uwagę afiliacja jaką podaje autor (Rycina 4, 5, 6).  Behring badał jego właściwości fizyczne i chemiczne, oddziaływanie z innymi związkami, a w końcu jego znaczeniem w dezynfekcji i leczeniu ran. Te pierwsze publikacje ukazują nie tylko wczesne zainteresowania naukowe Behringa, ale ujawniają jego naturę badacza opierającego badania kliniczne na analizach chemicznych. Behring i Wildt oceniali wpływ jodofromu na metabolizm zwierząt doświadczalnych wykorzystując w tym celu króliki i psy (    ). Badania obejmowały oprócz klinicznej obserwacji zwierząt, także analizy wydalania jodu z moczem oraz autopsję (Behring, 1882).

                              

Rycina 4. Publikacja Emila von Behringa o zatruciach jodoformem w Deutsches medizinisches Wochenschrift 1882, 20, 278 – 279.

Rycina 5.  Publikacja Emila von Behringa o działaniu jodoformu w Deutsches medizinisches Wochenschrift 1884, 05, 146 – 148.

Rycina 6.  Publikacja Emila von Behringa o znaczeniu jodoformu w leczeniu ran w Deutsches medizinisches Wochenschrift 1882, 23, 321 – 323.

    Szczegółowe analizy skłoniły Emila von Behringa do przekonania, że jodoform jest związkiem stabilnym i nie ulega rozpadowi. Behring był przekonany, że dopiero oddziaływanie tlenu w roztworach jodoformu może przy jednoczesnej ekspozycji na światło słoneczne spowodować uwolnienie jodu. Natomiast w warunkach założonego opatrunku izolującego jodoform od wpływu światła w opinii Uczonego reakcja ta nie zachodzi (Linton, 2005).

    Najważniejszą z „poznańskiego” okresu badań Emila von Behringa jest praca o znaczeniu jodoformu w leczeniu ran (Rycina 6). Autor odnosił się w niej do współczesnych mu prac Listera i Kocha. Według Listera proces gojenia ran umożliwiało wprowadzenie substancji hamujących gnicie – na przykład kwasu fenolowego, który niszczy drobnoustroje wywołujące sepsę. Z kolei Koch wyróżniał wśród związków antyseptycznych substancje dezynfekujące, które nie tylko zabijają bakterie i ich formy przetrwalnikowe, ale także hamują ich rozwój.  W przeciwieństwie do bezpośredniego antybakteryjnego działania proponowanego przez Listera i Kocha, Behring sugerował dwie nowe strategie zwalczania zakażenia ran. Pierwsza z nich miała polegać na modyfikacji substratów mających istotne znaczenie dla metabolizmu bakterii w celu zahamowania ich wzrostu. Druga – nie miałaby związku z bezpośrednim wpływem na bakterie a zmierzałaby do modyfikacji procesów gnilnych ((Linton, 2005). Opierała się ona na wynikach badań przeprowadzonych przez Emila von Behringa w Poznaniu.

    Z Poznania Behringa skierowano do Winzig, a po dwóch latach ponownie w okolice Poznania – do Bojanowa (Simon, 2007).  Kolejne etapy jego kariery zawodowej stanowiły Bonn, Berlin, Halle i Marburg. Za prace nad seroterapią został pierwszym laureatem nagrody Nobla. Późniejsze jego badania, które otwarły „nową drogę” w medycynie  są dobrze znane społeczności medycznej, ale wczesny – „poznański” okres jego badań godny jest przypomnienia.

   

Piśmiennictwo

 

1. Behring E. Ueber Jodoformintoxication. Deutsch med Wochenschr 1882, 8 (20), 278– 279 (a).

 

2. Behring E. Die Bedeutung des Jodoforms in der antiseptischen Wundbehandlung. Deutsch med Wochenschr 1882, 8 (23), 321– 323 (b).

3. Behring E. Ueber Jodoform und jodoformwirkung. Deutsch med Wochenschr 1884, 05, 146 – 148 (c).

4. Biesiadka J., Gawlak A., Kucharski Sz., Wojciechowski M. Twierdza Poznań. Wydawnictwo Rawelin, Poznań 2006.

5. Linton D.S. Emil von Behring. Infectious disease, immunology, serum therapy. American Philosophical Society. Philadelphia 2005.

6. Prittwitz M. Bietraege zur angewandten Befestigungskunst. Koenigliche Hofbuchdruckerei W.Decker u.Comp., Posen 1836.

 

7. Oehlschlaeger E. Kurz gefasste Geschichte und Beschreibung der Stadt Posen. Louis Merzbach, Posen 1866.

 

8. Simon J. Emil Behring’s Medical Culture: From Disinfection to Serotherapy. Medical History, 2007, 51,  201–218.


Opublikowano w Neuroskop 2009, 11, 160 - 163.